Postoji mnogo vrsta motornih ulja, a sa razvojem tehnike, od ulja se tražilo da ispunjavaju određene uslove.

Sigurno ste puno puta vidjeli oznake na motornim ulja, ali kod nas se uglavnom prati oznaka viskoziteta (10W40, 5W40, 5W30 itd.) dok se na ostale oznake ne obraća pažnja.

Sama oznaka viskoziteta nije dovoljna da bi se odredilo da li ulje odgovara za upotrebu u određenom motoru.

SAE 5W40

Oznaka SAE je standardizovana oznaka Udruženja automobilskih inženjera (SAE = Society of Automotive Engineers).

Viskozitet predstavlja mjeru unutrašnjeg trenja ulja, odnosno tečljivost ulja pri određenoj temperaturi.

Viskozitet nije isto što i gustina, jer je npr. ulje rjeđe od vode, odnosno ima manje molekula u istoj zapremini, ali između molekula ulja je veća sila, pa zbog toga ono slabije teče od vode.

Viskozitet motornog ulja se mijenja sa temperaturom, odnosno ulje je tečljivije kada se zagrije.

Nekada su se zimi i ljeti koristila ulja različitih gradacija, a da bi se ta praksa izbjegla, prije 50 godina su napravljena multigradna ulja, koja se mogu koristiti tokom cijele godine, pa se često nazivaju i višesezonska.

U oznaci 5W40, broj ispred W označava viskozitet na niskim temperaturama (-18°C), a broj iza W viskozitet na povišenim temperaturama, odnosno na 100°C.

Motorna ulja su prema SAE standardu podijeljena na šest „zimskih“ klasa viskoznosti (0W, 5W, 10W,
15W, 20W i 25W), te pet „ljetnjih“ klasa viskoznosti (20, 30, 40, 50 i 60).

Ulje treba da ispuni dva minimalna uslova – kod niskih temperatura treba da bude dovoljno tečljivo kako bi brzo dospjelo do svih dijelova motora i podmazalo pokretne elemente, a istovremeno, kada se zagrije, uljni film ne smije da bude pretanak, jer tako dolazi do prevelikog trenja i oštećenja površina elemenata motora.

Postoje i tzv. monogradna ulja koja imaju samo jedan broj u oznaci npr. 10W, ali mi ćemo se više baviti multigradnim uljima kakva se najčešće koriste u automobilima.

ACEA A3/B4 C2 E7

Oznaka ACEA (Udruženje evropskih proizvođača motornih vozila) je standard koji koriste uglavnom evropski proizvođači. Za ovu oznaku ne postoji sertifikacija, odnosno svaki proizvođač motornog ulja samostalno navodi da li neki njegov proizvod zadovoljava određeni standard ACEA.

Na ovim oznakama se mogu vidjeti slova A, B i C, i E gdje se oznaka A odnosi na benzinske motore, oznaka B na dizel, oznaka C na sadržaj sumpora, sulfatnog pepela i fosfora (zajedno nazvani SAPS), tj. ulja za motore koji imaju sisteme za prečišćavanje izduvnih gasova, kao što su DPF, SCR, TCW itd., a oznaka E se odnosi na dizel motore teretnih vozila i autobusa.

Oznaka A/B/C se dijeli na klase u zavisnosti od karakteristike HTHS i još nekih parametara.

Kako su zadnjih godina zahtjevi za nižom potrošnjom goriva sve veći, ulja moraju da imaju dobru tečljivost između komponenti koje imaju uske tolerancije, velike brzine kretanja i visoke temperature.

HTHS (High Temperature High Shear) označava viskozitet ulja pri visokim temperaturama i visokom opterećenju na smicanje odnosno pritisak i mjeri se u milipaskalima u sekundi (mPa.S).

Naime, već pomenute oznake viskoziteta npr. 5W30 označavaju svojstva ulja u laboratorijskim uslovima, dok HTHS definiše karakteristike ulja u uslovima sličnim onim u motoru.

Što je HTHS viskozitet niži, ulje lakše dospijeva u sve dijelove motora i omogućava podmazivanje, i tako se štedi gorivo.

Ipak, prenizak HTHS može dovesti do pretankog uljnog filma, što uzrokuje prekomjerno trošenje elemenata motora, pa zbog toga proizvođači i motora i maziva moraju dobro balansirati sa ovim parametrom.

Oznaka “stay in grade”, odnosno “ostaje u gradaciji” znači da ulje zadržava svoju viskoznost u svim uslovima vožnje.

Da se vratimo na ACEA oznake:

A1/B1 – Ulje (stay in grade – ostaje u gradaciji) koje se koristi za produžene intervale zamjene u benzinskim i dizel motorima automobila koji su konstruisani za upotrebu ulja niske viskoznosti. HTHS viskoznost: 2,6 mPa.s. za SAE xW/20 i 2,9 – 3,5 mPa.s za sve ostale SAE viskozne gradacije. Ova ulja se ne mogu koristiti kod svih motora, već samo kod onih gdje to proizvođač motora odobrava, a generalno su namijenjena za uštedu goriva.

A2/B2 – Ulje visoke smične stabilnosti (stay in grade – ostaje u gradaciji) koje se koristi u benzinskim i dizel motorima visokih performansi i/ili za produžene intervale zamjene ulja prema preporukama proizvođača motora. HTHS ≥ 3,5 mPa.s. Sulfatni pepeo ≥0,9 i ≤1,5%. Ulja ove specifikacije se više ne proizvode.

A3/B4 – Ulje visoke smične stabilnosti (stay in grade – ostaje u gradaciji) koje se koristi u benzinskim motorima i dizel motorima visokih performansi sa direktnim ubrizgavanjem goriva. Zadovoljava zahtjeve prethodne A3/B3 specifikacije. HTHS ≥ 3,5 mPa.s. Sulfatni pepeo ≥1,0 i ≤1,6%. Bazni broj TBN ≥10 mgKOH/g. Jedna od najčešćih specifikacija za motore sa direktnim ubrizgavanjem goriva.

A5/B5 – Ulje visoke smične stabilnosti (stay in grade – ostaje u gradaciji) koje se koristi u benzinskim i dizel motorima visokih performansi posebno konstruisanih za upotrebu ulja niske viskoznosti koja štede gorivo. Ova ulja se ne mogu koristiti kod svih motora, već samo kod onih gdje to proizvođač motora preporučuje tj. odobrava. Za produžene intervale zamjene ulja. HTHS ≥ 2,9 i ≤3,5 mPa.s. Sulfatni pepeo ≤1,6%. Namjena za produženi interval zamjene i uštedu goriva.

Ulja za motore sa sistemima za prečišćavanje izduvnih gasova:

C1 – Ulje visoke smične stabilnosti (stay in grade – ostaje u gradaciji), kompatibilno sa filterom za čestice dizela (DPF) i trostepenim katalizatorom (TWC). Za benzinske i dizel motore visokih performansi u automobilima i dostavnim vozilima, koji zahtijevaju niskoviskozna ulja koja štede gorivo. Ne mogu se koristiti kod svih motora, već samo kod onih gdje to proizvođač motora odobrava. HTHS ≥ 2,9 mPa.s. Produžavaju vijek DPF i TWC kao i samog vozila. Štede gorivo. Imaju najniže SAPS granice: SA≤0,5%, P≤0,05%, S≤0,2%.

C2 – Ulje visoke smične stabilnosti (stay in grade – ostaje u gradaciji), kompatibilno sa filterom za čestice dizela (DPF) i trostepenim katalizatorom (TWC). Za benzinske i dizel motore visokih performansi u automobilima i dostavnim vozilima, koji zahtijevaju niskoviskozna ulja. Ne mogu se koristiti kod svih motora, već samo kod onih gdje to proizvođač motora odobrava. HTHS ≥ 2,9 mPa.s, SAPS: SA≤0,8%, P ≥ 0,07 i ≤0,09%, S≤0,3%

C3 – Ulje visoke smične stabilnosti (stay in grade – ostaje u gradaciji), kompatibilno sa filterom za čestice dizela (DPF) i trostepenim katalizatorom (TWC) i produžuje njihov vijek. Za benzinske i dizel motore visokih performansi u automobilima i dostavnim vozilima. HTHS ≥ 3,5 mPa.s, SAPS: SA≤0,8%, P≥0,07 i ≤0,09%, S≤0,3%

C4 – Ulje visoke smične stabilnosti (stay in grade – ostaje u gradaciji), kompatibilno sa filterom za čestice dizela (DPF) i trostepenim katalizatorom (TWC) i produžuje njihov vijek. Za benzinske i dizel motore visokih performansi u automobilima i dostavnim vozilima. HTHS ≥3,5 mPa.s, SAPS: SA≤0,5%, P≤0,09%, S≤0,2%.

Veći broj uz A,B ili C oznaku označava i bolji kvalitet ulja, ali nisu sva ulja kompatibilna sa svim motorima, pa kod izbora ulja obavezno pogledajte korisničko uputstvo za vaš automobil.

Koje ulje se smije dosipati, možete pročitati ovdje.

Vladimir Grujić